Wist je dat…

Chloor doodt bacteriën en andere ziekteverwekkers. In water reageert het tot onder andere hypochloriet, dat ook in bleekwater zit. Als mensen in het zwembad zwemmen, komen er allerlei stoffen in het water terecht, bijvoorbeeld zweet en urine. Deze reageren met het hypochloriet tot chlooramines. Dit zijn de stoffen die in je ogen prikken en de karakteristieke ‘chloorlucht’ van het zwembad veroorzaken.

Micro-organismen zoals bacteriën en schimmels breken organisch materiaal af. Een bananenschil is een organisch product en dus afbreekbaar. Alleen duurt dit langer dan je denkt, wel 2 jaar. Al het niet-biologisch afbreekbaar afval is trouwens afkomstig van de mens.

Een mens is, net als alle andere levende wezens, opgebouwd uit cellen. Deze cellen hebben allemaal een bepaalde levensduur, die per celtype sterk kan verschillen. Zo leven rode bloedcellen 120 dagen, en zenuwcellen tientallen jaren. Als cellen doodgaan worden ze afgebroken of, in geval van huid, afgestoten. Gelukkig worden bijna alle typen cellen opnieuw aangemaakt, waardoor het menselijk lichaam zichzelf voortdurend vernieuwt.

Chocola wordt gemaakt uit cacaobonen, die in het witte vruchtvlees van de vruchten van cacaoboom zitten. Micro-organismen zetten de suikers in de witte pulp om tot alcohol en later azijnzuur. Door het gistproces zwellen de bonen op en ontwikkelt het aroma zich. Ook later in de chocoladefabrieken worden er in het proces naar geheim recept smaakstoffen toegevoegd. Chocolade is dus een mengsel van zeer veel verschillende stoffen.

Koper heeft normaal gesproken een roodbruine kleur. Kijk je echter naar het Vrijheidsbeeld in Amerika dan is dit toch echt groen. Dit komt doordat sulfaat uit de lucht, dat afkomstig is uit onder andere uitlaatgassen, reageert met het koper. De koperverbindingen die ontstaan hebben een groene kleur.

Geur, smaak en kleur hebben veel invloed op wat iemand lekker vindt. Voor bedrijven die voedingsmiddelen maken is het dus erg belangrijk om te weten wat lekker ruikt, smaakt en er lekker uitziet. Vaak wordt de gewenste geur nagebootst door het gebruiken van andere producten, omdat de geurstof daarmee makkelijker of goedkoper te maken is. De stof ionon zorgt voor de frambozengeur in yoghurt. Deze stof wordt gemaakt van viooltjes.

De productie van spermacellen gaat het soepelst bij 35 graden Celsius. Een stijging van enkele graden kan er al voor zorgen dat er minder spermacellen ontstaan, en dat de gevormde spermacellen niet goed werken. Daarom hangen de teelballen losjes buiten het lichaam. Een strakke broek drukt de ballen tegen het lichaam, waardoor ze opwarmen, met alle gevolgen van dien. Maar wees niet bang; zodra de temperatuur weer zakt, gaat het weer goed met de zaadproductie.

Het maken van vuurwerk was eeuwenlang een ware kunst. De chemische recepten en mengprocessen werden generatie op generatie als familiegeheim overgebracht. Een van de oudste en bekendste mengsels is zwart buskruit, dat nog steeds wordt gebruikt. In de loop der tijd ontdekte men dat bepaalde zouten prachtige kleuren kunnen produceren, zoals zouten van strontium (rood), barium (groen), natrium (geel) en koper (blauw).

Thee is 99% water en 1% smaak- en geurstoffen. Eén van die stoffen noemen we vaak theïne, maar in wezen is het gewoon cafeïne. Een kopje thee bevat gemiddeld 30 milligram cafeïne, al is het natuurlijk erg afhankelijk van hoe sterk je hem zet. In een glas cola zit ongeveer evenveel, namelijk 35 milligram. Koffie wint het makkelijk van allebei, met wel 75 milligram cafeïne per kopje.

Voor lange tijd werd zeep gemaakt uit as van hout, dierlijk vet en water. Pas laat in de 18e eeuw werd een andere manier uitgevonden. Het kokend vet werd gemengd met soda en water. Tegenwoordig maken fabrieken steeds meer synthetische ‘zepen’, in plaats van dierlijke vetten gebruiken ze plantaardige oliën. Soda en natuurlijke vetten ruiken niet zo lekker, daarom voegen producenten parfum toe.

Chocolade bevat 1 – 2 % theobromine. Deze stof lijkt sterk op caffeine, maar heeft een iets andere werking. Cafeïne maakt je actiever – daarom is het ook een populair ingrediënt van energiedrankjes – terwijl theobromine je juist vrolijker maakt, het is een mild antidepressivum. Maar als je echt in een depressie zit, zijn er betere behandelingen dan het verorberen van kilo’s chocolade, de vetten en suikers zullen je op lange termijn geen plezier doen. Overigens zit er ook een klein beetje cafeïne in chocolade, maar veel te weinig om een effect te hebben.

Bacterioloog Alexander Fleming kwam in 1928 na een reis van twee weken thuis, en ontdekte een grote schimmel op één van zijn bacteriekweekjes. De bacteriën op het kweekje waren ook flink gegroeid, behalve op het stuk rondom de schimmel. Fleming vermoedde dat de schimmel een stof maakte waar de bacteriën niet tegen konden. Die stof kennen wij nu als penicilline, nog steeds een van de krachtigste antibiotica.

Heel vroeger heeft men ontdekt dat het kauwen op wilgenbast pijn kan verzachten. Ongeveer honderd jaar geleden werd de werkzame stof één van de eerste medicijnen die synthetisch werd gemaakt. Wij kennen hem onder de naam Aspirine. Namaken van zo’n natuurlijke stof is niet allen goedkoper, maar ook doeltreffender. De concentraties van natuurlijke geneesmiddelen zijn namelijk erg klein. Voor het effect van een aspirine zou je op kilo's wilgenbast moeten kauwen.

Al eeuwenlang kauwt de mens graag. Vroeger was dit vooral op bladeren en boomschors. Tegenwoordig kauwen we vooral kauwgom. In bubbelgum en sommige andere kauwgoms zit suiker. Tijdens het kauwen lost het suiker uit de kauwgom op in je speeksel. Het gevolg is dat het gewicht van het kauwgom afneemt. Test het maar eens!

Bepaald voedsel, zoals erwten en bonen, bevat suikers als raffinose, stachyose en verbascose. Omdat ons bloed deze suikers niet zomaar op kan nemen, hebben wij enzymen die de ze omzetten naar stoffen die wel opneembaar zijn. Maar die enzymen zitten niet in ons darmstelsel; daar worden de suikers omgezet naar gassen zoals koolstofdioxide, waterstof en methaan. Door het laten van een wind verlaten deze gassen je darmen.

Hennig Brand onderzocht wat er zoal in urine zit. Na het verwerken van vele tonnen, die hij via het leger kreeg, stuitte hij op het element fosfor. Omdat hij dankzij de spectaculaire eigenschappen van het element flink geld kon verdienen tijdens allerlei festiviteiten, heeft hij een tijd lang geheim gehouden hoe hij het maakte. Later verkocht hij het ‘recept’.

Aardappelen bevatten zetmeel, dat als grondstof kan dienen voor voedingsmiddelen, afbreekbare kunststoffen (bijvoorbeeld voor frietbakjes), maar ook voor papier en lijm. Zetmeel heeft als voordeel dat planten het steeds weer aanmaken, waardoor het niet opraakt. Met andere woorden; zetmeel is een duurzame grondstof.

Als je langs een industriegebied rijdt, zie je vaak rookwolken uit pijpen te voorschijn komen. Nu wordt er vaak gedacht dat dit giftige stoffen zijn, maar dat is bijna nooit het geval. Zie je witte rook uit een pijp komen dan is dit vaak gewoon waterdamp, oftewel stoom. Door de strenge milieuregels en de moderne apparatuur van de fabrieken wordt de uitstoot van giftige stoffen zoveel mogelijk voorkomen.

De pH (zuurgraad) van cola is 2,7, de pH van citroenzuur is 3,0. Je merkt alleen niet dat cola zo zuur is omdat er suiker en andere zoetstoffen zijn toegevoegd om de zure smaak tegen te gaan. Cola is daarmee erg slecht voor je tanden. De suiker is voer voor bacteriën die gaatjes veroorzaken, en het zuur lost stoffen uit het tandglazuur op waardoor de tanden zachter worden. Je zou na het drinken van cola eigenlijk je mond moeten spoelen om dat te voorkomen (niet poetsen, daarmee kan je het verzwakte glazuur juist beschadigen).

Brouwers gebruiken al eeuwen dezelfde vier ingrediënten voor bier: water, gerst, hop en gist. Het water is het oplosmiddel, waarin de overige drie voor een hoop chemie zorgen. Eerst zetten enzymen in het gerst zetmeel om in suikers. Daarna zorgt de hop ervoor dat die enzymen uit de oplossing neerslaan (en geeft het bier tegelijkertijd een lekker bitter smaakje). Tenslotte zet het gist de suikers om in alcohol. Bier brouwen is één van de oudste biochemische processen.

Bacteriën, en ook onze eigen spieren, zetten suiker om in melkzuur. In een fabriek kunnen we dat proces op grote schaal uitvoeren. Van die melkzuur kunnen we weer een kunststof maken, polymelkzuur, dat het heel goed doet als hechtdraad. Het voordeel van polymelkzuur is dat ons lichaam het na verloop van tijd zelf afbreekt. De arts hoeft de hechtingen dus niet te verwijderen.

Ongezond eten heeft niets met puistjes te maken, de boosdoener is de puberteit. De hormonen die door je lichaam gieren, zorgen er onder andere voor dat kliertjes in je huid heel veel talg, een olie-achtige stof, aanmaken. Daardoor kunnen je poriën verstopt raken, en dat leidt weer tot puistjes.

Bij een chemische reactie ontstaan nieuwe stoffen, die andere eigenschappen hebben dan de stoffen die er voor de reactie waren. Als je kijkt naar bijvoorbeeld een rijpende banaan zie je van alles veranderen, hij wordt bijvoorbeeld zachter en geler. Dat komt doordat er nieuwe stoffen zijn gevormd, een chemische reactie dus.